نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رفتار حرکتی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
2 استاد گروه رفتارحرکتی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد
3 گروه رفتار حرکتی،دانشکده علوم ورزشی،دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
4 گروه رفتار حرکتی،دانشکده علوم ورزشی،دانشگاه فردوسی مشهد،ایران
5 گروه رفتار حرکتی،دانشکده علوم ورزشی،دانشگاه فردوسی،ایران
چکیده
زمینه و هدف
تحکیم مجموعه‌ای از فرایندهای عصبی است که به موجب آن یک حافظه با گذشت زمان هم پایدارتر می‌شود و هم بهبود می‌یابد. دست‌کم دو اتفاق در اثر تحکیم به‌وجود می‌آید: تثبیت و ارتقا. در طول تحکیم، یک حافظة جدید و شکننده می‌تواند به حافظة قوی و پایدار تبدیل شود؛ به این اتفاق تثبیت می‌گویند. در طول تحکیم ممکن است یک حافظه نه‌تنها تثبیت شود، بلکه ارتقا یابد. ارتقا می‌تواند به‌صورت آفلاین بین جلسات تمرین نیز ایجاد شود. چنین یادگیری آفلاینی اغلب با گذر زمان یا با یک شب خواب نیز می‌تواند پشتیبانی شود. در ادبیات علوم اعصاب و علوم رفتاری تحکیم دارای دو زیرفرایند است؛ فرایند اول که در دقایق و ساعات ابتدایی اتفاق می‌افتد و شامل تغییر و تبادل مواد در درون و بین دو نورون است. از این تغییرات اولیه به‌عنوان «تحکیم سیناپسی» یا تحکیم سریع و
اولیه یاد می‌شود. نوع دیگری از تحکیم ساعات متمادی، روزها، هفته‌ها و یا شاید ماه‌ها طول می‌کشد. اعتقاد بر این است که این نوع تحکیم شامل سازماندهی مجدد مدارهای مغزی و سیستمی در طول زمان باشد، به‌طوری‌که این رَد عصبی می‌تواند به مکان‌های جدیدی در مغز منتقل شود و وابستگی خود را به مدارها و نقاط اولیة تحکیمی از دست بدهد. به این نوع فرایند «تحکیم سیستمی» یا تحکیم تأخیری گویند. این مقالة مروری بر اساس دو سؤال پژوهشی پایه‌ریزی شده است. در سؤال اول تحقیق به‌دنبال آن بودیم تا بدانیم تحکیم حافظة حرکتی در کجا اتفاق می‌افتد و کدام‌یک از مناطق مغزی را درگیر می‌کند. پس از آن در پی آن بودیم تا بفهمیم که فرایند تحکیم حافظة حرکتی چقدر زمان می‌برد. از همین رو در این مقالة مروری به‌دنبال آن هستیم تا فرایندهای عصبی تحکیم به‌صورت کلی، و بسترهای عصبی مکانی و روندهای زمانی هریک از زیرفرایندها را بررسی کنیم.
روش پژوهش
این تحقیق از نوع مطالعۀ مروری روایی است. با توجه به کلیدواژة تحکیم، جست‌وجوی این عبارات آغاز شد: تحکیم، تحکیم حافظه، حافظة حرکتی، تحکیم حافظة حرکتی. در خصوص انواع تحکیم حافظة حرکتی و مراحل تحکیم حافظة حرکتی عبارت‌های تحکیم شناختی (اخباری)، تحکیم رویه‌ای، تثبیت حافظة حرکتی، ارتقای آفلاین، تحکیم سیناپسی، تحکیم سیستمی تحت جست‌وجو قرار گرفتند. در این مطالعة مروری دربارة جست‌وجوی مقالات انگلیسی به چهار پایگاه دادة Sciencedirect، PubMed، Sage و Google Scholar مراجعه شد و بازة زمانی سال‌های 1996 تا 2024 مدنظر بود. تحقیقات فارسی نیز در پایگاه‌های ایرانداک و جهاد دانشگاهی (SID) و با توجه به بازة زمانی سال‌های 1375 تا 1403جست‌وجو شدند. در مجموع 147 مقالة مرتبط با کلیدواژه‌های بالا یافت شد. نخست، نویسندگان مطالعات تکراری بین پایگاه‌های داده را حذف کردند (23 مورد)؛ دوم، عناوین تمام 124 مقالة باقیمانده خوانده شد و آنهایی که آشکارا نامربوط بودند (برخی از این مطالعات دربارة رایانه، هوش مصنوعی و ربات‌ها)، خارج شدند
(26 مورد). سپس با مطالعة چکیده مقالات باقیمانده، نویسندگان تشخیص دادند که 53 مقاله برای بررسی متن کامل تحقیق مناسب‌اند. در نهایت، با مطالعة متن کامل مقالات و با تمرکز ویژه بر روش‌شناسی و نتایج به‌دست‌آمده، و طبق توافق بین نویسندگان این متن، 37 مقالة اصلی برای این مطالعة مروری انتخاب شدند.
یافته‌ها
سه توجیه فیزیولوژیک در خصوص تحکیم سیناپسی در دقایق ابتدایی وجود دارد (حافظة کوتاه‌مدت). نخست، بسیاری از فیزیولوژیست‌ها عقیده دارند که این تحکیم در اثر فعالیت پیوستة سیگنال‌های عصبی است که به دور و اطراف یک رد حافظه‌ای موقت ایجاد می‌شود و مداری از نورون‌های انعکاسی را تشکیل می‌دهد. توجیه دوم آن است که تحکیم سیناپسی می‌تواند نتیجة تسهیل یا مهار پیش‌سیناپسی باشد. این عمل در نورون پیش‌سیناپسی اتفاق می‌افتد، نه نورون پس‌سیناپسی. نروترانسمیترهایی که در این‌گونه پایانه‌ها آزاد می‌شوند، به‌دفعات و مکرراً سبب تسهیل یا مهار به مدت چندین ثانیه یا چندین دقیقه می‌شوند. توجیه آخر نیرومندسازی سیناپسی است که می‌تواند هدایت سیناپسی را تقویت کند. پس از تمرین یا اکتساب، با گذشت هرچه بیشتر زمان بی‌تمرینی، حافظة جدید در برابر انواع تداخل مقاوم می‌شود. با توجه به نتایج تحقیقات گزارش‌شده به‌نظر می‌رسد که فرایند تحکیم سیناپسی در طولانی‌ترین زمان خود بین چهار تا شش ساعت ابتدایی پس از تمرین زمان می‌برد. اعتقاد بر این است که حافظة بلندمدت (فرایند تحکیم سیستمی) به‌جای تغییرات شیمیایی صرف در سیناپس‌ها، از تغییرات ساختاری واقعی ناشی شده و این تغییرات سبب افزایش یا سرکوب هدایت سیگنال می‌شود. مهم‌ترین تغییرات ساختاری ایجادشده در حافظة بلندمدت عبارت است از: 1. افزایش تعداد مکان‌های آزادسازی وزیکول برای ترشح ترانسمیتر؛ 2. افزایش تعداد وزیکول‌های آزادشده؛ 3. افزایش تعداد پایانه‌های پیش‌سیناپسی؛ و 4. تغییر در ساختار خارهای دندریتی. نواحی مختلفی از مغز مسئول تحکیم بلندمدت مهارت‌های غیراخباری هستند، از جمله قشر حرکتی اولیه (M1)، بخش‌هایی از قشر نو، مخچه و هسته‌های عمقی و جسم مخطط. تحکیم آفلاین مهارت‌های حرکتی اخیراً آموخته‌شده، فرایندی چندمرحله‌ای و پویاست. در بسیاری از تحقیقات مرتبط با تحکیم سیستمی گزارش شده که بهبودهای به‌دست‌آمده اغلب با قید خواب همراه است، به‌طوری‌که اگر دورة بی‌تمرینی با خواب همراه باشد (به‌ویژه در فواصل 12 تا 24 ساعته) پیشرفت‌های رخ‌داده افزایش معنادارتری دارند. به‌طور کلی می‌توان گفت که بسته به نوع مهارت و تکلیف، تحکیم سیستمی یک مهارت به 24 تا 72 ساعت پس از اکتساب زمان لازم دارد تا فرایندهایی همچون تثبیت (12 ساعت)، ارتقا (24 ساعت، همراه با خواب) و انتقال مکانی (48 تا 72 ساعت) رقم بخورد.
بحث و نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج پژوهش‌های گزارش‌شده و مقایسة آنها با یکدیگر، بسترهای زمانی و مکانی تحکیم حافظة حرکتی بسته به نوع تکلیف یا آموزش ارائه‌شده می‌تواند متفاوت باشد. از همین رو نتایج این تحقیق می‌تواند ردی بر این تفکر باشد که تحکیم حافظة حرکتی نیز همچون تحکیم حافظة شناختی دارای یک منطقة قشری واحد و مدت زمان مشخص است. بر اساس دیدگاه قیدمحور نیوول، رشد، کنترل و یادگیری یک حرکت را باید با توجه به سه قید فرد، محیط و تکلیف در نظر گرفت. از همین رو متغیر بودن زیرسازهای مکانی و زمانی تحکیم حرکت با توجه به نوع تکلیف می‌تواند نشان‌دهندة نیازهای متفاوت پساآموزشی مهارت‌های حرکتی مختلف باشد. در آخر پیشنهاد می‌شود تا در آینده بررسی‌ها و پژوهش‌های دقیق‌تری در زمینة بسترهای مکانی و زمانی تحکیم حافظة حرکتی با توجه به قید فرد و محیط نیز صورت گیرد.
کلیدواژه‌ها
)