نویسنده
گروه روان‌شناسی، پژوهشکده اخلاق و تربیت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
چکیده
زمینه و هدف:
استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک (AAS) خانوادۀ داروهایی شامل هورمون طبیعی مردانۀ تستوسترون هستند که درجات مختلفی از تأثیرات آنابولیک (عضله‌ساز) و آندروژنیک (مردانه‌ساز) را شامل می‌شوند. هنگامی‌کهAAS در دوزهای مذکور فیزیولوژیک مصرف می‌شود، به افراد اجازه می‌دهد که مقادیر زیادی تودۀ عضلانی به‌دست آورد و چربی بدن خود را از دست بدهد، که اغلب فراتر از محدودیت‌هایی است که می‌توان به‌طور طبیعی به‌دست آورد. به‌دلیل این خواص، مصرف AAS به یک اختلال عمدۀ مصرف مواد در سراسر جهان تبدیل شده است. مصرف AAS در بسیاری از کشورها، به‌ویژه اسکاندیناوی، بریتانیا و برزیل به اختلال نسبتاً شایع در مصرف مواد تبدیل شده است. سایر کشورها در قارۀ اروپا نیز اکنون افزایش مصرف AAS را نشان می‌دهند، درحالی‌که مصرفAAS در کشورهای آسیای شرقی، مانند چین، کره و ژاپن، بسیار نادر است. توزیع ناهموار مصرف AAS در سراسر جهان به‌نظر می‌رسد که در ارتباط با عوامل فرهنگی است. از آنجایی که مصرف AAS بی‌شک جدیدترین اختلال مصرف مواد در جهان است، بسیاری از جنبه‌هایAAS هنوز هم توسط متخصصان بالینی و هم توسط محققان به‌خوبی درک نشده است. یافته‌های پژوهش‌های اخیر، میزان مصرف بالای داروهای استروئیدی را در ورزشکاران ایرانی نشان می‌دهند. همچنین آگاهی اندک مصرف‌کنندگان از این داروها، آگاهی اندک همراه با باورهای غلط، در دسترس بودن و
تهیۀ آسان این داروها، می‌تواند سبب افزایش مصرف این داروها در ورزشکاران و جمعیت‌های مختلف شود که این امر، لزوم توجه بیشتر مسئولان و طراحی برنامه‌های پیشگیری را آشکار می‌سازد. هدف از این پژوهش، بررسی اساسی‌ترین مباحث مرتبط با تشخیص و درمان سوءمصرف AAS است.
روش پژوهش:
در این پژوهش از روش مرور روایی استفاده شد. مقالات مرور ادبیات پژوهشی یا مقالات مرور روایی ادبیات پژوهشی چکیده‌ها و ارزیابی روایی از یافته‌ها یا نظریه‌ها را در یک پایگاه ادبیات پژوهشی ارائه می‌دهند. پایگاه ادبیات پژوهشی ممکن است شامل تحقیقات روش‌های کیفی، کمی یا مختلط باشد. برای گردآوری داده‌ها، با استفاده از کلیدواژه‌های استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک، مسمومیت، وابستگی، نشانگان ترک و درمان، مقالات مرتبط بین سال‌های 1990 تا 2025 در پایگاه‌های داده‌ای Google Scholar، PubMed، NOORMAGS، SID و irandoc مورد جست‌وجو قرار گرفتند. مقالاتی که به زبان انگلیسی و فارسی نوشته نشده بودند یا فصل کتاب، مقاله کنفرانس، چکیدۀ مبسوط یا پیش‌چاپ بودند، حذف شدند. فهرستی از مقالات به‌دست آمدند و چکیده‌ها برای ارزیابی مرتبط بودن خوانده شدند. با این روش 105 مقاله شناسایی و در دسترس قرار گرفت. سپس هر کدام از مقالات خوانده و تحلیل شدند و در نهایت 26 مقاله برای استخراج داده‌ها انتخاب شدند.
یافته‌ها:
تخمین دقیق تعداد افرادی که از AAS در کشورهای مختلف استفاده می‌کنند دشوار است. نظرسنجی‌ها به چندین تصور غلط گسترده در مورد شیوع‌شناسی مصرف AAS منجر شده‌اند. از جمله اینکه مصرفAAS در دختران نوجوان غیرمعمول نیست، مصرفAAS پدیدۀ رایجی در نوجوانان است، و مصرف AAS اغلب در بین ورزشکاران رخ می‌دهد. در واقع بیشتر مصرف‌کنندگان AAS مردان بالای 18 سال هستند که در هیچ رشتۀ ورزشی
رقابتی شرکت ندارند. تعداد مصرف‌کنندگانAAS در کشورهای مختلف، 5/0 تا 2 درصد در میان مردان و تقریباً 30 درصد ورزشکاران حرفه‌ای و بدنسازان ایرانی برآورد شده است. نگران‌کننده‌ترین پیامد مواجهۀ طولانی‌مدت با AAS، تأثیر آن بر سیستم قلبی -عروقی به‌ویژه مرگ زودرس ناشی از انفارکتوس میوکارد در مردان جوان است. AAS بیرون‌زا کارکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه را در مردان سرکوب می‌کند و به کاهش تولید گنادوتروپین از هیپوتالاموس، کاهش هورمون لوتئینیزه‌کننده و هورمون محرک فولیکول از هیپوفیز و در نتیجه کاهش تولید بیضه‌ای تستوسترون و اسپرم منجر می‌شود و قطع مصرف AAS، به‌خصوص پس از یک دورۀ طولانی مصرف، احتمالاً به هیپوگنادیسم و در نتیجه قطع مصرف AAS که به معنای کاهش فعالیت عملکردی غدد جنسی است، منتج خواهد شد. مصرف و ترک AAS ممکن است سبب بروز اختلالات خلقی عمده از جمله هیپومانیا و افسردگی در برخی از افراد مستعد شود. این تأثیرات خلق‌وخویی بسیار فرد ویژه به‌نظر می‌رسند و سازوکار این پاسخ‌های خاص هنوز به‌خوبی شناخته نشده است. AAS همچنین با انواع دیگر عوارض جانبی کمتر جدی یا کمتر شایع بر روی سایر اندام‌ها از جمله آکنۀ بدن شدید، ژنیکوماستی، سمیت کبدی، موارد نارسایی کلیه، آپوپتوز، تأخیر در به خواب رفتن، اختلال عملکرد روزانه و استفاده از داروهای خواب‌آور در ورزشکاران مصرف‌کنندۀ AAS مرتبط است. AAS می‌تواند سبب ایجاد سندروم وابستگی شود که با مصرف مزمن AAS مشخص می‌شود که ممکن است با وجود تأثیرات نامطلوب ادامه یابد. مصرف‌کنندگان AAS به‌ندرت به‌دنبال درمان هستند، از این‌رو ادبیات پژوهشی موجود در مورد درمان کم است.
بحث و نتیجه‌گیری:
از آنجایی که مصرف گستردۀ AAS بسیار جدید است، یافته‌های تحقیقات روانپزشکی در مورد اپیدمیولوژی، ویژگی‌ها و درمان این بیماری در مقایسه با حجم تحقیقات در خصوص سایر اشکال مصرف مواد محدود است و بسیاری از یافته‌ها در این زمینه آزمایشی باقی می‌مانند و باورهای اشتباه در خصوص استفاده از AAS هنوز هم در بین افراد عادی و
هم در بین متخصصان بهداشت روان رایج است. به‌نظر می‌رسد این وضعیت طی یک یا دو دهۀ آینده تغییر کند، زیرا تعداد بیشتری از مصرف‌کنندگان پیر AAS عوارض جانبی را تجربه می‌کنند که آنها را مورد توجه بالینی و درمان قرار می‌دهند. به‌نظر می‌رسد مصرف AAS در ورزشکاران ایرانی از چالش‌های پیش روی نظام سلامت است. دانش ناکافی مربیان و ورزشکاران ایرانی در خصوص عوارض و پیامدهای ناشی از مصرف استروئیدها، بستر مصرف این مواد را به‌طور خیره‌کننده‌ای مساعد ساخته است، از این‌رو تدوین برنامه‌های آموزشی جامع به‌منظور ارتقای آگاهی ورزشکاران و مربیان ضروری به‌نظر می‌رسد. پژوهش‌ها نشان‌دهندۀ ارتقای آگاهی، شدت درک‌شده و قصد رفتاری عدم استفاده از استروئیدهای آنابولیک پس از اتمام برنامۀ آموزشی در بین ورزشکاران ایرانی است و سودمندی تشکیل کلاس‌های آموزشی برای آنان را نشان می‌دهد. شیوع‌شناسی مصرف‌کنندگان AAS در جوامع مختلف ایرانی به‌ویژه ورزشکاران رقابتی و در ادامه بررسی عوارض مصرف مزمن این مواد قدمی مهم در شکل‌دهی دانش بومی مربوط به این حوزه است.
)