نویسندگان

• فاطمه نادریان ¹
• صدیقه حیدری نژاد ²

¹ دکترای مدیریت ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

² استاد مدیریت ورزشی، دانشکدۀ علوم ورزشی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

زمینه و هدف
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، یک میلیارد و سیصد میلیون نفر در سراسر جهان افراد دارای معلولیت هستند که این میزان معادل 16 درصد جمعیت جهان است و از هر شش نفر، یک نفر دارای معلولیت است و این تعداد به‌طور چشمگیری در حال افزایش است. ورزش به‌عنوان یک نیاز اساسی می‌تواند کمک کند تا افراد بر فشارهای جسمی، روحی، روانی و اجتماعی فائق آیند و کمتر از سایرین دچار ناراحتی‌های قلبی- عروقی شوند. اهمیت ورزش و فعالیت بدنی برای افراد دارای معلولیت دوچندان است، چراکه انجام ورزش، نه‌تنها وسیله‌ای تفریحی برای گذاران اوقات فراغت است، بلکه عاملی در جهت تکامل نارسایی‌های جسمی و روانی معلولان است و در کاهش عوارض ثانویۀ ناشی از معلولیت نقش بسزایی دارد. مسئلۀ بی‌تحرکی بدنی افراد معلول به‌دلیل مشکلات جسمی و روانی آنها و همچنین مشکلات موجود در محیط و جامعه نیازمند توجه زیادی است. به بیان دیگر انجام ورزش و فعالیت بدنی اگر برای افراد سالم مستحب باشد، برای افراد معلول واجب است، چراکه افراد بدون معلولیت از طریق فعالیت‌های روزمره‌ای که انجام می‌دهند، تا حدودی نیازهای حرکتی خود را برطرف می‌کنند، اما افراد دارای معلولیت این‌گونه نیستند. پژوهش‌های متعددی در خصوص مدیریت ورزش افراد دارای معلولیت اعم از


 
معلولان جسمی حرکتی، نابینا، ناشنوا و کم‌توان ذهنی انجام گرفته است. پژوهش حاضر با هدف مرور نظام‌مند مقالات انتشاریافته در حوزة مدیریت ورزش افراد دارای معلولیت در بازۀ زمانی سال 1393 تا 1403 انجام شد تا با ارائۀ نگاه کلی از این مقاله‌ها، شناخت بهتری دربارۀ این پژوهش‌ها ایجاد شود و در پی آن در تبیین نتایج کلی و یکپارچه و تعیین نیازهای پژوهشی در حوزة ورزش افراد دارای معلولیت در ایران اقدام شود.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع تحقیقات ثانویه و روش اجرای آن به‌صورت مرور نظام‌مند بود. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کمی، بر پایۀ مطالعات اسنادی برای ارزیابی مقالات استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش تمامی مقالات علمی - پژوهشی منتشرشده در نشریات داخلی با محوریت ورزش افراد دارای معلولیت (جسمی حرکتی، نابینا، ناشنوا و کم‌توان ذهنی) ایران بود. در این پژوهش، مقالات انجام‌گرفته در حوزة مدیریت ورزشی، روانشناسی ورزشی، جامعه‌شناسی ورزشی، حقوق ورزشی و رسانۀ ورزشی با محوریت ورزش افراد دارای معلولیت بود. در جست‌وجوی اولیه بیش از 120 مقاله یافت شد که پس از جداسازی رکوردهای تکراری، مقالات نامرتبط، مقالات موجود در نشریات نامعتبر و همچنین مقالات بدون متن کامل، 85 مقاله وارد فرایند پژوهش شد. بازة زمانی مقالات از ابتدای سال 1393 تا اواسط سال 1403 بود. به‌منظور شناسایی و ایجاد بانک مقالات در حوزة ورزش افراد دارای معلولیت، جست‌وجوی الکترونیکی در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان انجام شد. این پایگاه‌ها عبارت بودند از: پایگاه اطلاعات نشریات کشور، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پایگاه مجلات تخصصی نور، پرتال جامع علوم انسانی و گوگل اسکولار. معیار دیگر برای انتخاب مقالات برای ورود به پژوهش امکان دسترسی به متن کامل مقالات بود.
یافته‌ها
بر اساس بررسی‌های انجام‌گرفته 85 مقالۀ علمی پژوهشی وارد فرایند پژوهش شدند. جدول 1 تحقیقات انجام‌گرفته بر اساس گرایش‌ها و زیرشاخه‌ها برای ورزش افراد دارای معلولیت را نشان می‌دهد.با توجه به تنوع و انواع مختلف معلولیت، پژوهش‌های انجام‌شده بر اساس نوع معلولیت نیز طبقه‌بندی شدند که این طبقه‌بندی به شرح جدول 2 است.
جدول 1. تحقیقات انجام‌شده بر اساس گرایش‌ها و زیرشاخه‌ها برای ورزش افراد دارای معلولیت




ردیف


گرایش و زیرشاخه‌ها


تعداد مقالات انجام‌گرفته


میزان درصد از کل




1


مدیریت ورزشی


46 مقاله


11/54




2


جامعه‌شناسی ورزشی


13 مقاله


30/15




3


روانشناسی ورزشی


11 مقاله


94/12




4


حقوق ورزشی


5 مقاله


89/5




5


رسانه‌های ورزشی


2 مقاله


35/2




6


آمیخته


8 مقاله


41/9




جدول 2. تحقیقات انجام‌گرفته بر اساس نوع معلولیت




ردیف


نوع معلولیت


تعداد مقالات انجام‌شده


میزان درصد از کل




1


جسمی و حرکتی


21


70/24




2


نابینا


5


89/5




3


ناشنوا


5


89/5




4


کم‌توان ذهنی


4


70/4




5


سایر موارد


50


82/58




بحث و نتیجه‌گیری
هدف از پژوهش حاضر مرور نظام‌مند مقالات منتشرشده در نشریه‌های علمی - پژوهشی داخلی کشور در زمینة ورزش افراد دارای معلولیت از سال 1393تا 1403بود. نتایج این پژوهش به شرح جداول 1 و 2 بود. در تصویب قوانین و مقررات و در مقام اجرا نیز میزان توجه به افراد دارای معلولیت یکسان نیست و همان‌گونه‌که در پژوهش‌های انجام‌گرفته مشاهده شد، در عمل نیز به افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی بیش از سایر معلولیت‌ها توجه می‌شود. برای مثال در بند 8 از بخش الف مادۀ 4 قانون اهداف، وظایف و اختیارات وزارت ورزش و جوانان، مناسب‌سازی اماکن و فضاهای ورزشی جهت بهره‌برداری و


 
حضور، بانوان، خانواده‌ها و معلولان جسمی حرکتی، جزء وظایف این وزارتخانه در حوزة ورزش بیان شده است. این در حالی است که معلولیت انواع مختلفی دارد و هر کدام از آنها نیازها و شرایط خاصی دارند و مناسب‌سازی که برای معلولان جسمی و حرکتی انجام می‌شود، به این معنا نیست که برای سایر گروه‌های معلولان نیز مناسب باشد. علاوه بر این با وجود قوانین و مقررات متعدد در حوزة ورزش افراد دارای معلولیت، در عمل و در مقام اجرا، این قوانین و مقررات چندان اجرایی نشده‌اند و با اینکه بیش از 16 درصد جمعیت در جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌دهند و این آمار در کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه بیشتر است، اما مقدار امکانات و تسهیلات ورزشی که در اختیار این افراد قرار دارد و با توجه به شرایط خاص آنها مناسب‌سازی شده است، بسیار محدود و متناسب با درصد جمعیتی آنها نیست. بنابراین ضرورت دارد که نه‌تنها در امر پژوهش، بلکه در زمینۀ قانونگذاری، تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها، ضمانت اجراهای لازم در نظر گرفته شود. همچنین در مقام اجرای قوانین و مقررات با رویکرد عدالت توزیعی و رویه‌ای، توجه یکسانی به افراد دارای معلولیت شود که این امر با اصول بنیادین حقوق بشری همراستاست. در انجام تحقیقات در حوزة مدیریت ورزش افراد دارای معلولیت نیز، تمام طیف‌های معلولیت مورد توجه و مطالعه قرار گیرند و مطالعات صرفاً محدود به گروه خاصی از افراد دارای معلولیت نباشد. از محدودیت‌های پژوهش حاضر نیز می‌توان به  دسترسی نداشتن به متن کامل برخی از مقالات علمی پژوهشی انجام‌گرفته و عدم بررسی سایر مطالعات از جمله کتاب‌ها و مقالات خارجی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

• افراد معلول
• معلول جسمی حرکتی
• مرور نظام‌مند
• مدیریت ورزشی
• نابینا
• ناشنوا