نویسندگان

• احسان وفائی نوقابی ¹
• حمیدرضا طاهری تربتی ²
• وحید جاهدی ¹
• مرصاد خداشناس ¹

¹ دانشجوی دکتری رفتار حرکتی، دانشکدۀ علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد

² استاد گروه رفتارحرکتی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

زمینه و هدف
یادگیری مهارت‌های حرکتی هم طی تمرین و هم در دورۀ بی‌تمرینی بین جلسات تمرین رخ می‌دهد. در برابر یادگیری که در حین تمرین و اکتساب رخ می‌دهد که به‌عنوان یادگیری آنلاین در نظر گرفته می‌شود، از نوع دیگر یادگیری که در بین جلسات تمرینی رخ می‌دهد، به‌عنوان یادگیری آفلاین یاد می‌شود. یادگیری آفلاین که به‌منزلۀ تحکیم حافظه نیز شناخته می‌شود، می‌تواند به افزایش مقاومت در برابر تداخل، تثبیت یا حتی بهبود عملکرد منجر شود. به‌نظر می‌رسد که تحکیم حافظه می‌تواند در حالت‌های مختلف هوشیاری مانند بیداری یا خواب رخ دهد. سؤال مهمی که در خصوص تحکیم حافظه حرکتی مطرح می‌شود این است که آیا خواب سبب تحکیم حافظۀ حرکتی می‌شود یا


 
 
خیر؟ با وجود پژوهش‌های متعدد صورت‌گرفته و همچنین فرضیه‌های مختلف مطرح‌شده در خصوص نقش خواب در تحکیم حافظه، اینکه خواب لازمۀ فرایند تحکیم حافظۀ حرکتی است یا خیر، هنوز مورد بحث است. بنابراین به این پرسش، شاید فقط با در نظر گرفتن یک طبقه‌بندی مناسب بتوان پاسخ داد. از آنجایی که رمزگذاری حافظۀ حرکتی می‌تواند هم به‌صورت ضمنی و هم آشکار رخ دهد، شاید شرایط رمزگذاری طبقه‌بندی کلی مناسبی برای پاسخ به این پرسش باشد؛ اما باید در نظر داشت که در این طبقه‌بندی کلی جنبه‌های دیگر به‌ویژه شرایط ویژۀ تکلیف را نیز باید بررسی کرد.
در این مقالۀ مروری نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی تکالیف آشکار و ضمنی بررسی شده است. در واقع سؤال این مقالۀ مروری این است آیا طبقه‌بندی کردن تکالیف بر اساس شرایط رمزگذاری به دو نوع آشکار و ضمنی، می‌تواند به تعیین نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی کمک کند یا خیر؟
روش پژوهش
در این تحقیق مروری روایتی، برای جست‌وجوی مقالات علمی از پایگاه‌های دادۀ"google scholar"، "Pubmed"، "Science Direct" و "Web of Science" استفاده شد. کلیدواژه‌های مدنظر تحکیم،  تکلیف آشکار، تکلیف ضمنی، یادگیری آشکار، یادگیری ضمنی و خواب بودند. راهبرد خاص جست‌وجو در پایگاه‌های داده به این صورت بود:
(((Consolidation) OR (memory consolidation) OR (motor memory consolidation)) AND ((implicit learning) OR (explicit learning) OR (implicit task) OR (explicit task)) AND (sleep))
معیارهای ورود و انتخاب مورد استفاده در این مقالۀ مروری بر اساس عوامل روش‌شناختی و بالینی مانند معیارهای جمعیت مورد بررسی و نوع مداخلۀ استفاده‌شده در مقاله بود. با این روش با بررسی عناوین مقالات 120 مقاله استخراج شد. پس از مطالعۀ چکیدۀ این مقالات، با توجه به معیارهای خروج از تحقیق که شامل موضوعات خارج از بحث بود، 42 مقاله انتخاب شد. پس از مطالعۀ متن این مقالات در نهایت 25 مقالۀ مرتبط
 
با موضوع برگزیده و در این مقالۀ مروری از آنها استفاده شد.
یافته‌ها
در این مقالۀ مروری با تفکیک تکالیف بر اساس شیوۀ رمزگذاری در حافظه به دو نوع آشکار و ضمنی، به بررسی نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی پرداخته شد. بدین منظور از 25 مقالۀ برگزیده استفاده شد. به‌صورت کلی نتایج نشان داد که نقش خواب در تحکیم تکالیف آشکار به عوامل مختلفی بستگی دارد. میزان پیچیدگی تکلیف، مجرد یا مداوم بودن تکلیف، ظریف یا درشت بودن عضلات درگیر در تکلیف و نوع بازنمایی حافظه‌ای تکالیف از جملۀ این عوامل هستند. این عوامل باید هنگام بررسی نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی در نظر گرفته شوند. بنابراین شرایط رمزگذاری آشکار، نمی‌تواند به‌تنهایی تعیین‌کنندۀ نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی باشد. در خصوص تکالیف ضمنی نیز به‌صورت کلی و با در نظر گرفتن بیشتر شواهد به‌نظر می‌رسد که شرایط رمزگذاری ضمنی سبب می‌شود که تحکیم حافظۀ حرکتی در تکالیف ضمنی وابسته به گذر زمان باشد. با اینکه نتیجۀ برخی پژوهش‌ها با این یافتۀ کلی مغایر بود، اما باید توجه داشت که در این پژوهش‌ها در شیوۀ رمزگذاری تکلیف یعنی ضمنی بودن رمزگذاری تردید وجود داشت، که بررسی‌های بعدی یافته‌های آنها را نقض کرد و نشان داد که در پژوهش‌های یادشده شیوۀ رمزگذاری از نوع آشکار بوده است. بنابراین تحکیم تکالیف حرکتی ضمنی بدون نیاز به وجود خواب را به‌عنوان یافتۀ کلی در تکالیف ضمنی می‌توان پذیرفت. در نتیجه شرایط رمزگذاری آشکار و ضمنی (آگاهی از تکلیف) بر تعیین نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی نقش کلیدی دارد.
بحث و نتیجه‌گیری
در این مقالۀ مروری در پی پاسخ به این پرسش بودیم که آیا خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی نقش دارد یا خیر؟ بدین منظور تکالیف بر اساس شرایط رمزگذاری به دو نوع ضمنی و آشکار طبقه‌بندی شدند. یافته‌ها نشان داد که طبقه‌بندی کردن تکالیف به دو دستۀ


 
 
آشکار و ضمنی برای بررسی نقش خواب در تحکیم حافظۀ حرکتی برای تکالیف ضمنی مناسب و برای تکالیف آشکار نامناسب است. این مقاله می‌تواند به‌عنوان مرجع مفیدی برای تحقیقات آینده در زمینۀ تحکیم حافظۀ حرکتی و تأثیرات خواب در نظر گرفته شود و زمینه‌ساز پژوهش‌های بیشتری در این حوزه باشد و به مشخص کردن نیازهای پس از تمرین تکالیف آشکار و ضمنی کمک کند. در این مقالۀ مروری نقش مراحل مختلف خواب، مؤلفه‌های هیجانی و تفاوت‌های فردی بررسی نشد. با توجه به گستردگی داده‌ها در هریک از این موضوعات، هر کدام از این موارد می‌تواند فرصتی برای پژوهش باشد.

کلیدواژه‌ها

• یادگیری آفلاین
• یادگیری آشکار
• یادگیری ضمنی